وقتی می‌گوییم یادگیری خلاق، توجه ما ابتدا به طرف «خلاق» می‌رود. چون گمان می‌کنیم معنای یادگیری واضح و معلوم.
در حالی که اصل مطلب در همان یادگیری‌ست و ابتدا باید ببینیم خود یادگیری واقعا چیست؟ اما بگذارید اول به خلاق بپردازیم.
وقتی به معنای خلاق توجه می‌کنیم، یاد خلق کردن می‌افتیم:
«خلاق کسی است که چیزی را خلق می‌کند.»
اما در جریان یادگیری چه چیزی خلق می‌شود؟
در اکثر منابع درباره‌ی یادگیری خلاق با این تعریف مواجه می‌شویم:
«یادگیری خلاق عبارت است از توانایی یادگیری بیشترین مطالب در کمترین زمان، به خاطر سپاری همیشگی و به خاطرآوری راحت و کامل مطالب، همراه با خلاقیت»
آیا این تعریف، واقعا درست است؟
ما می‌دانیم که تکیه‌ی آموزش‌های نوین بر پرسشگری است، باید بتوانیم روحیه‌ی پرسشگری را به دانشآموزان آموزش دهیم.
بنابراین لازم است ابتدا خودمان این روحیه را داشته باشیم و با تعاریفی که برخورد می‌کنیم، زیر و بالایش را بررسی و راست‌آزمایی کنیم.
در این‌جا سعی می‌کنیم مکانیزم این تعریف را باز کنیم. تعریفی که ایستاست. یعنی ساکن است و پویایی ندارد.
هم‌چنین در این تعریف، به کمیت توجه شده نه به کیفیت یادگیری.
* بیشترین مطالب؟ در کمترین زمان؟
آیا دانستن و فهم سطحی مطالبِ بیشتر، یک ارزش است؟
مسلما نه. ما باید کیفیت و عمق درک را در نظر بگیریم.
* تاکید روی به‌خاطرسپاری نقطه‌ی ضعف دیگر این تعریف است.
(به جای تاکید روی کاربردی کردن دانسته‌ها)
* به‌خاطرسپاری چه چیزهایی؟
همان چیزهایی که درک سطحی از آن‌ها داشته‌ایم؟
یا این‌که طوری مطالب را بفهمیم و در زندگی به کار ببریم که خود به خود در ذهنمان ماندگار شود و نیازی به صرف نیرو و ذهن برای به خاطرسپاری نباشد.
* «به خاطرآوری راحت مطالب» نیز به دلیل دو نکته‌ی بالا بی‌فایده می‌شود. وقتی چیزی را عمیقا درک کنیم و آن را در زندگی و کار استفاده کنیم. نیازی به یادآوری خاص در لحظات فراخوانی نیست.
* از همه جالب‌تر آن عبارت «همراه با خلاقیت» در چنان تعریفی است! که با آن ابتدا همه‌ی پنجره‌ها و منفذهای بروز خلاقیت را می‌بندند، سپس می‌گویند خلاقیت داشته باش!
پس چون همه‌جای این نتعریف ایراد دارد، باید خودمان برویم و تعریفی را پیدا کنیم که معنای یادگیری خلاق را نشان دهد.
اما قبل از آن باید بدانیم برای چه یاد می‌گیریم و قبل‌تر از آن هم این‌که: خود یادگیری واقعا چیست؟
یادگیری
در این عبارت دوقسمتی (یاد+ گیری) کدام قسمت مهم‌تر است؟ یاد؟ گیری؟
تعاریف سنتی تکیه‌ی معنایی را روی قسمت اول گذاشته‌اند:
یاد= خاطر
یادگیری= به یاد سپردن= به خاطرسپاری
نگاه تازه و امروزی به آموزش که سعی می شود کاملا مبتنی بر واقعیات علمی باشد، به ما می‌گوید که تکیه‌ی معنایی باید روی قسمت دوم باشد.
«گرفتن» مهم‌ترین عملی است که در یادگیری انجام می‌دهیم.
مثال:
وقتی نشانی جایی را یاد می‌گیریم، راهِ رفتن به آن‌جا را می‌شناسیم.
نتیجه از مثال:
در یادگیری هر چیزی نیز راه رسیدن به آن را یاد می‌گیریم و آن وقت یادگیری خلاق چه نوعی از یادگیری است؟
یادگیری خلاق
با استفاده از مثال و نتیجه‌گیری قبلی می‌توان گفت:
یادگیری خلاق، یعنی راه رفتن از مسیرهای تازه و کوبیده نشده.
در یادگیری هر چیز، به راهی تازه و بهتر فکر می‌کنیم. که این راه تازه شاید کوتاه‌تر نباشد، ما به بهتر بودنش اهمیت می‌دهیم.
یادگیری خلاق یعنی این که
بهترین راه‌ها را برای دانستن، رفتن و … بشناسیم و بپیماییم.
یک مثال:
وقتی برای اولین بار به محلی می‌رویم، نقاط خاصی در مسیر، توجه ما را جلب می‌کند.
اگر کاری مرتبط به آن نشانه‌ها انجام داده باشیم، در دفعات بعدی نیز آن مسیر را به خوبی پیدا می‌کنیم (مثلا سر کوچه گلفروشی بوده و ما یک دسته گل خریده باشیم).
در یادگیری هر دانشی نیز این نقاط اصلی را باید دید و شناخت.
این نشانه‌ها به گونه‌ای ارگانیک باید مرتبط با موضوع اصلی هدف و یادگیری باشد.
تفصیل مثال قبلی:
خانه‌ی دوست کجاست؟
– فرض کنید دوستی ما را به شهر و خانه‌ی خود دعوت کرده و نشانی را چنین داده است: پس از ورود به میدان اول شهر که مسجد بزرگی در آن است از خیابان فلان که سمت راست است به داخل بیا و بعد وارد کوچه‌ی بهمان شو پلاک مثلا ۳۲.
ما به این دعوت پاسخ مثبت می‌دهیم و می‌رویم. پس از رسیدن به میدان اول، چون اذان از مسجد پخش می‌شود. می‌رویم و نماز می‌خوانیم و از سر همان خیابان که گلفروشی هست یک دسته گل هم می‌گیریم و بعد سر همان کوچه که گفته است یک نانوایی است و بوی نان پایمان را سست می‌کند. دو تا نان تازه هم می‌گیریم و می‌رویم و …
شش ماه بعد …
بعد از شش ماه، دوباره گذارمان به آن شهر می‌افتد و دلمان هوای دیدن دوست می‌کند. اما کاغذ نشانی را همراه نداریم و نام خیابان و کوچه هم یادمان رفته است.
اما ترسی از پیدا کردن خانه‌ی دوست نداریم.
چون وارد اولین میدان که شویم مسجد را می‌بینیم و یادمان می‌افتد که همین میدان بود. گلفروشی را می‌بینیم و یادمان می‌آید که همین خیابان بود. با دیدن نانوایی یاد آن دو نان تازه می‌افتیم و کوچه را هم پیدا می‌کنیم. می‌ماند پلاک (قاعدتا باید یادمان باشد، چون پلاک دفتر دبستانک همین است!) که اگر یادمان هم نیاید و اگر خانه‌ها هم شبیه به هم باشد می‌توانیم یکی از اهالی را خطاب کنیم و از او بپرسیم که خانه‌ی فلانی کدام است؟.
این نشانه‌ها که ما را به سمت خانه‌ی دوست می‌برد، (نماز خواندن/ گلفروشی/ نانوایی) همان نشانه‌هایی (محل‌هایی) است که ما دفعه‌ی قبل در راه رسیدن به خانه‌ی دوست در آن‌ها کاری انجام داده بودیم.
مباحث درسی نیز همین‌گونه است. اگر ما بتوانیم برای هر مبحثی که می‌خواهیم درس دهیم قبل از آن، دو سه دقیقه فکر کنیم و یکی دو نشانه پیدا کنیم که بچه‌ها با آن کاری انجام دهند، آن‌چه می‌آموزیم همیشه در خاطرشان می‌ماند.
مثال نشانه‌گذاری در مبحث درسی
در کتاب علوم پایه‌ی چهارم درس مغناطیس را با چند برگ کاغذ و یک بازی ساده می‌توان نشانه‌گذاری کرد.
روی نصف کاغذها می‌نویسیم قرمز و روی بقیه آبی.
کاغذها را چند دانشآموز به سینه می‌چسبانند و در حیاط مدرسه در مسیرهای مختلفی راه می‌روند. هم‌رنگ‌ها وقتی به هم می‌رسند، دست‌هایشان را طرف پشت می‌برند و از شخص مقابل دور می‌شوند و آن کسانی که رنگ‌های مخالف بر سینه دارند، دستشان را به طرف هم دراز می‌کنند (اما دست هم‌دیگر را نمی‌گیرند. کرونا!)
خود بچه‌ها چند نشانه‌گذاری دیگر در این بازی پیدا می‌کنند و کاملا یادشان می‌ماند که قطب‌های هم‌نام هم‌دیگر را دفع و قطب‌های ناهم‌نام هم‌دیگر را جذب می‌کنند.
به همین سادگی. هزار مثال بهتر هم خودتان می‌توانید بزنید.
چه کسانی خلاق هستند؟
آیا مردها خلاق‌تر هستند؟ یا زن‌ها؟
قدبلندها یا کوتاه‌ترها؟
لاغرترها یا چاق‌ترها؟
نیکشهری‌ها یا قصرقندی‌ها؟
پاسخ شما به این سوال‌ها چیست؟
خلاقیت دقیقا یعنی چه؟
خیلی ساده است. دیدن چیزها از یک منظر و زاویه‌ی غیرمعمولی و نو یا توجه به مسائل از زاویه‌ای که معمولا دیگران نمی‌بینند، ارائه‌ی رهیافت‌های جدید غیرمعمولی و اثربخش.
هر کسی با توجه و نگاه خاص می‌تواند خلاقیت خود را بروز و آن را پرورش دهد.
تفاوت نوآوری (ابداع) و خلاقیت
خلاقیت: توانایی ترکیب ایده‌ها در یک روش منحصربه‌فرد یا ایجاد پیوستگی جدیدی بین ایده‌هاست.
نوآوری: فرایند اخذ ایده‌ی خلاق و تبدیل آن به محصول، خدمات و روش‌های جدید عملیات است.
خلاقیت پیدایی و تولید یک فکر نو است.
نوآوری، عملی ساختن آن اندیشه است.
خصوصیات افراد خلاق
– تلاش و اندیشه‌ی دائمی.
– اهمیت دادن به تجربه.
– پرداختن به علت‌های موفقیت‌ها و شکست‌ها به جای نتایج آن‌ها.
– استراحت یعنی فکر کردن.
– زاویه‌های مختلف نگاه.
– خیلی زود راضی نمی‌شود.
– کنجکاو و پرسشگر.
– بهترین راه‌حل‌ها با کمترین هزینه‌های فکری، زمانی و مالی.
– به چیزهایی دقت می‌کند که به چشم هر کسی نمی‌آید.
شما بنویسید:
پاسخ این سوال را برای سرپرست گروه ارسال کنید و جزوه‌ی بعدی را دریافت کنید.
دانشآموزان کلاس خود را در نظر آورید.
در مورد تک تک آن‌ها استعدادهایی را که دارند (و شما تشخیص می‌دهید) با ذکر نام کوچک او (هر کدام در دو سه کلمه) بنویسید.
دفتر مرکزی: 02188801371
info@dabestanak.com
