جهشی خواندن به زیان کودکان است

برخی مادران و پدرها اصرار می‌کنند و دوست دارند که فرزندشان یک یا چند سال تحصیلی را جهشی بخوانند و زودتر به کلاس‌های بالاتر و سرانجام فارغ‌التحصیلی در مقاطع مختلف برسند. بعضی از این عزیزان، دلیل چنین خواسته‌ای را تمایل خود کودک می‌دانند که قطعا چنین نیست و اگر کودک چنین خواسته‌ای دارد، به دلیل فضاسازی‌هایی است که در خانواده صورت گرفته است.
به هر حال این تمایل از هر جانب هر که باشد، «از همه نظر» به زیان کودکان است.
اگر جهشی خواندن چیزی بود که فوایدی هم داشت آن‌گاه می‌شد زیان‌ها و سودهایش را با هم مقایسه کرد و به این نتیجه رسید که مثلا در چنین مواردی بهتر است جهشی بخواند و در چنان مواردی بهتر است جهشی نخواند. اما این‌گونه نیست. فوایدی که برای آن برمی‌شمرند، سنجیده دیده نشده‌اند.

🔻 جهشی خواندن در هر موردی زیان‌بار است.

این نکته را به دلیل اهمیتش تکرار می‌کنیم: جهشی خواندن هیچ فایده‌ی آموزشی، اجتماعی و … برای کودک در برندارد. هر چه است به دلایلی که در این یادداشت خواهد آمد، زیان‌‌بار است.

🔻 جهشی بخواند که چه شود؟

که زودتر به خط پایان تحصیلات برسد؟ که چه شود؟
که زودتر وارد جامعه شود و کار و شغلی یا پروژه‌ای علمی را در دست بگیرد؟ که چه شود؟ برخی خانواده‌هایی که اصرار برای جهشی خواندن فرزندشان دارد، به هوش بالای فرزندشان اشاره می‌کنند و این که همه‌ی مطالب سال بعد را هم بلد است و اگر جهشی نخواند وقتش تلف می‌شود. چرا باید وقتش تلف شود؟ در پاسخ به این عزیزان می‌گوییم که اگر ما بلد نیستیم که فرزندمان را طوری هدایت کنیم که وقتش تلف نشود (که خواهیم گفت این هدایت چگونه است؟) چرا باید فرزندان را تشویق کنیم راهی را برود که جز زیان برایش ندارد.

🔻اصلا مدرسه رفتن برای چیست؟

خانواده‌هایی که علاقه‌مندند فرزندشان یکی دو سال (یا حتی چند سال را) جهشی بخواند در این گمان نادرست هستند که رفتن به مدرسه برای آموختن معلومات جدیدی است که در چند پایه‌ی تحصیلی تقسیم شده است. آن‌گاه با چنین صورت‌بندی، خیال می‌کنند و به این نتیجه‌ی نادرست می‌رسند که وقتی درس فرزندشان به اصطلاح خوب است و حتی می‌تواند از عهده‌ی کتاب‌های سال بعد یا سال‌های بعدتر هم برآید، چرا باید وقتش در این پایه تلف شود که همه‌ی مطالبش برایش تکراری است؟
این عزیزان دو اشتباه مهم و بسیار خطرناک می‌کنند.

🔸 ۱٫ مدرسه فقط برای کسب معلومات نیست

بله. این درست است که یکی از فواید و کارکردهای رفتن به مدرسه، کسب معلومات جدید است. اما فراگیری دانش فقط بخش بسیار کوچکی از کارکرد مدرسه است. بخش اصلی و مهم‌تر این است که کودک با گروه هم‌سالان زندگی کند. هم‌سالانی که کارهای مشترک تحصیلی و جانبی با هم دارند. این کارکرد اصلی‌ترین و مهم‌ترین چیزی‌ست که آنان برای رشد متوازن و معقول به آن نیاز دارند.

🔸 ۲٫ حرکت اجتماعی فعال، مهم‌ترین نیاز کودکان است

به دلایلی که همه می‌دانند چنین حرکت اجتماعی فعال برای کودکان فقط می‌تواند در گروه هم‌سالان به منصه‌ی ظهور برسد. یعنی حرکت‌های مشترکی که با موضوع‌های مشترک (درس‌ها و فعالیت جانبی مداری) انجام می‌شود. در گروه هم‌سالان با استفاده از هم‌افزایی فوق‌العاده‌ای که برای آنان دارد، برای همه‌شان مفید است و همه را با هم به جلو می‌راند. البته در این مسیر برخی‌ها جلوترند و برخی عقب‌تر. اما به هر حال هر کس به طور طبیعی جایگاه مناسب خود را به دست می‌آورد.
در صورت جهشی‌خواندن، این حرکت‌های مشترک اجتماعی به گونه‌ای خواهد بود که کودک با کودکان بزرگ‌تر از خود (حتی یک سال بزرگتر) زندگی کند. این وضعیت دو زیان برای او خواهد داشت. اولا توان او در کسب جایگاه مناسب‌تر در آن جامعه، کمتر از دیگران است و احتمال کمتری دارد که در رده‌های جلویی قرار گیرد و ثانیا (حتی اگر در جایگاه مناسبی هم قرار گرفته باشد) هم‌سن نبودن با سایرین و کوچک‌تر بودن از آن‌ها، تبعات منفی متعددی برایش خواهد داشت که نیازی به نقل آن‌ها نیست و همه می‌توانند حدس بزنند به چه چیزهایی اشاره داریم.

🔸 ۳٫ دانش فقط حرکت در سطح نیست.

این نکته مهم‌ترین دلیلی است که می تواند بر جهشی خواندن خط بطلان بکشد.
خانواده‌هایی که گمان می‌کنند. چون فرزندشان مثلا درس‌های کلاس سوم را «بلد است» می‌تواند از کلاس دوم به کلاس چهارم جهش کند، تصور نادرستی از «بلد بودن» یک مفهوم علمی دارند.
مباحث علمی و ریاضی و ادبی (فارسی، علوم و ریاضی در دبستان) سطح مشخص و قابل رویتی برای بلد بودن ندارند.
دانش، استخری‌ست با طول و عرض و به ویژه عمق بی‌پایان.

هر چه هم کودک فلان مبحث علمی را بلد باشد، باز هم می‌تواند همان مبحث را بیشتر بلد شود و هر چه مبحثی را بیشتر بلد باشد، درک سایر مباحث برایش راحت‌تر خواهد بود.
مثالی بزنیم: حتی معلمی که در دبستان یا دبیرستان، بیست سی سال است درس خاصی را به دانش‌آموزان می‌آموزد و در ظاهر همان مطالب را هر سال تکرار می‌کند، اگر دقت کند خواهد دید که هر سال نکات تازه‌ای را درمی‌یابد. حتی هیچ معلم کلاس سومی (اگر واقعا معلم باشد) نمی‌تواند بگوید که من همه‌ی مباحث کلاس سوم را بلد هستم. وای به کودکی که می‌خواهد با این خیال از دوم به چهارم بپرد.

🔻 «فرصت بیشتر پس از دیپلم» نیز فایده‌ای ندارد.

برخی خانواده‌ها بر این باورند که اگر فرزندشان یکی دو سال بجهد، پس از گرفتن دیپلم و تا قبل از رسیدن به سربازی، این فرصت را دارد که اگر در سال اول در رشته و دانشگاه دلخواه قبول نشد، یکی دو سال فرصت دارد تا بخواند و در جایی و رشته‌ای که می‌خواهد قبول شود.
این تصور نیز نادرست است. همان کودک مثال بالا، اگر به کلاس سوم برود و سعی کند همان مباحث درسی را که «بلد است»، عمیق‌تر بخواند آن‌چنان پایه‌اش قوی می‌شود (و سال بعد نیز این روند ادامه می‌یابد) که در زمان مناسب و طبیعی، از آماده‌ترین دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه خواهد بود.

🔷 حرف آخر

اجازه دهید فرزند شما در گروه هم‌سالان خود، بماند و اگر توان علمی و هوش بالایی دارد برایش فرصت‌هایی مهیا کنید که همان مطالب کلاس فعلی را عمیق‌تر و گسترده‌تر فرابگیرد. چنین فرصت‌هایی، توانمندی او را «از همه نظر» افزایش می دهد و با استواری بیشتری پا به فردا خواهد گذاشت.
درباره‌ی این فرصت‌ها، در مقاله‌های دیگری بحث خواهیم کرد

نویسنده: سیدرضا تهامی