به سوی غنای دانش
حد مطالعه و دانشاندوزی تا کجاست؟
تا پس از آن با خیال راحت به کار و زندگی و تفریح بپردازیم؟
همهی ما ممکن است در دورههایی با چنین پرسشی روبهرو شویم. از خود بپرسیم تا کجا و کی درس بخوانم؟ چهًقدر کتاب بخوانم؟ چه زمانی باید جستوجوی دانش و مطالعه را بس کنم و سعی کنم از نتایج آنچه خواندهام در کار و زندگی استفاده کنم؟ پس این چیزهایی که میخوانم چه وقت باید به کارم بیاید و چه وقت باید مطالعه را کم یا متوقف کنم و سعی کنم از زحماتی که در راه کسب دانش کشیدهام برای بهبود زندگیام استفاده کنم؟
من با شما یا هر کس دیگر هر شغل و هر نوع مناسبات خانوادگی و هر میزان اوقات فراغتی که داشته باشیم ممکن است خودمان را با چنین پرسشهایی درگیر کنیم.
پاسخ چیست؟ حد مطالعه و دانشاندوزی تا کجاست؟
زندگی هر یک از ما از جنبههای مختلفی تشکیل شده است که چندتایش را مثال میزنیم:
– در ارتباط با مسائل حرفهای:
چه معلم باشیم، چه مهندس، چه کارگر، چه مدیر، چه کارمند خلاق اداره، چه کشاورز و … یعنی هر شغلی داشته باشیم. شرایط شغلی و حرفهایمان مدام در تغییر است. مدام با مسائل جدیدی روبهرو میشویم که بیاطلاعی از آنها ممکن است ما را با آسیبهای شغلی جدی روبهرو کند. پس در این زمینه باید خود را همواره به روز نگاه داریم. معلم خوبی که بچهها دوستش دارند و از او چیز یاد میگیرند، اگر خود را با تحولات جدید و یافتههای نو بههنگام نکند دیگر از نظر خودش و دیگران معلم چندان خوبی نخواهد بود. چون روزآمد نیست. پس در زمینهی حرفهای و شغلی باید همواره دستاورهای جدید را دنبال کنیم. این یعنی در زمینهی حرفهای باید همواره مطالعه کنیم.
– در ارتباطات دوستانه و فامیلی:
هر روز هزاران واقعهی مهم در دنیا روی میدهد که چند تا یا چندده تایش به ما مربوط میشود. اگر از آنها بیخبر بمانیم. سطح روابطمان با دیگران پایین میآید. کسی که اطلاعات بیشتر و تحلیل درستتری از وقایع داشته باشد. بهتر و بیشتر میتواند با دیگران ارتباطهای مفید برقرار کند و از ثمراتش بهرهمند شود. این که اشخاص بیشتری بخواهند طرف ارتباط و تعامل، شما باشند، تاثیر جدی و بهبودبخشی در زندگی شما خواهد داشت. پس در این زمینهها نیز باید همواره و در هر حدی که لازم میدانیم مطالعه کنیم و روزآمد باشیم.
– در زمینهی تربیت فرزندان:
ناگفته پیداست که مطالعهی دستاوردهای نوین ترتیبی برای آشنا شدن نیازهای جدید نسل بعدی و برای رفع صحیح آن نیازها چهقدر لازم است. پس در این زمینه نیز به مطالعهی مداوم نیاز داریم.
– در زمینهی ورزشی:
چه به صورت شخصی و آماتوری ورزش کنیم و چه به طور حرفهای یک ورزشی را انجام دهیم یا حتی به صورت هوادار آن را دنبال کنیم، لازم است از تحولات و مسائل و حتی نامهای جدید مطلع باشیم و بتوانیم شیوههای مختلف را با هم مقایسه کنیم و خودمان نتیجه بگیریم و ممکن است در نظر اول چندان مهم نیاید اما برای یک هوادار جدی فوتبال واقعا ضروری است که بداند چرا فلان لژیونر ایرانی که در یک لیگ اروپایی فوتبال میکند، در حالی که ۹ مسابقه است هیچ گلی به ثمر نرسانده، سه ماه است به طور مداوم به عنوان بازیکن برتر ماه در آن کشور جایزه میگیرد؟ اگر این جزییات را دنبال نکنیم چگونه میتوانیم از هواداری خود و گذران اوقات فراغت، لذت کافی و وافی ببریم؟
این لیست و این نگاه را میتوان برای صدها موضوع ادامه داد و در همهی آنها به این نتیجه رسید که
حدی برای مطالعه دانشاندوزی وجود ندارد.
البته و صد البته منظورمان این نیست که همهی ما باید به دنبال همهی دانش و همهی اخبار و همهی دستاوردها باشیم. هر کس با همین مثالهایی که زدیم میداند که در چه زمینهها و چه بستری باید مطالعه کند و تا چه حد؟ و اگر به پرسش اول برگردیم میتوانیم این پاسخ دبستانکی را به خودمان بدهیم:
ما باید از هر کار که میکنیم، هر چه باشد و از یادگیری هر چه به دنبالش هستیم لذت ببریم و به این لذت بردن عادت کنیم.
اما مطالعه و دانشاندوزی بسیار بسیار فراتر از این نیازهای روزمره و شخصی و انفرادی است. هر یک از ما جزو مهمی از جهان هستیم. همهی ما باید جهان را جای بهتری برای زندگی کنیم. با چه دانشی؟ تا چه حد؟
دانش، سرزمین پهناوریست که از هیچ سو، مرزی ندارد. غوطهور شدن در این سرزمین دریایی نیز میتواند هیچ گاه به پایان نرسد.
جست و جوی دانش و سفر در قطار دانش نیز بیپایان است. ریلگذاری این قطار تا انتهای جهان بیانتها انجام شده است.
یک سوال:
وقتی سفر و جستوجوی ما بیپایان است؛وقتی هیچ گاه جستوجوی ما کامل نمیشود؛ از ابتدا چرا باید خود را به سختی دچار کنیم؟ اصلا چرا باید شروع کنیم؟
زیرا در عین حال، در مسیر جستوجوی دانش، در هر قدمش یک پایان وجود دارد، هر کس میتواند در هر جا که خواست به این جستوجو پایان دهد و به خوشههایی که از باغ دانش چیده است، قناعت کند.
زیرا در این راهِ بیپایانِ قطارِ دانش، بینهایت ایستگاه وجود دارد. هر کس در هر ایستگاهی که خواست میتواند پیاده شود و هر زمان که میلش دوباره جوشید، میتواند دوباره سوار قطار شود.
در چه ایستگاهی باید پیاده شد که بار و بهرهی بهینهای برای ما داشته باشد؟
زودتر پیاده شویم یا دیرتر؟ اصلا پیاده شویم؟ یا اصلا سوار شویم؟
انتخاب هر کدام از این حالتها به خودمان بستگی دارد. به آنچه در کسب دانش به دنبالش هستیم بستگی دارد. بینهایت انسان بینهایت انتخاب. بدون آنکه هیچ انتخابی از انتخابهای دیگر بهتر یا بدتر باشد. آنچه بد و خوب هر انتخاب را تعیین میکند تناسب میان انتخاب و علائق ماست. تناسب میان انتخاب و هدفهای ماست. تناسب میان انتخاب و تواناییهای ماست.
یعنی هر انتخاب ما (که در کدام ایستگاه پیاده شویم یا اصلا در قطار بمانیم) از یک سو به علائق ما و از سوی دیگر به هدفهای ما بستگی دارد. اما همچنین به تواناییهای ما نیز وابسته است.
رسم و راه دبستانکیها در این زمینه چگونه است؟ دبستانکیها چگونه ایستگاه خود را انتخاب میکنند؟
راه و رسم دبستانکیها این است که کار و زندگی و علائق خود را بردارند و بر حسب تواناییهای خود در گوشهای از قطار اطراق کنند و بروند تا هر جا که قطار میرود. تا هستند هم دانش میجویند، هم کار میکنند و هم حال هر دو را میبرند.
نکتهی مهمی در این میان وجود دارد. دانشی که قطار در ایستگاههای نخستین از آن عبور میکند سطحیترین و اولیهترین بخشهای دانش را دربرمیگیرد.
ایستگاه به ایستگاه این دانش از سطحی بودن عبور میکند و به سوی عمیق و غنا میرود. دبستانکیها به سوی غنای هر چه بیشتر دانش میروند تا هر جا بتوانند.
پازل دبستانک و غنای دانش
با پازل دبستانک، ۱۴ مجموعهی آن و ارتباطهای عمودی و افقی میان مجموعههای آن در جزوههای متعدد آشنا شدهاید. مروری سریع بر محتوای آن جزوهها، ارتباط با مطالب بعدی این جزوه را تسهیل میکند.
پازل دبستانک و اجزای آن، یکی از همان قطارهاییست که بهسوی غنای دانش میرود. اما این عمل چگونه انجام میشود؟
پیش از این دانستیم که ارتباطهای افقی میان کتابها یا مجموعهها یا موضوعها (درسی و غیره)، بر دامنه و پوشش درک هر مفهوم یا موضوع میافزاید. مثلا وقتی مبحث جانوران در درس علوم را با توجه به همین مبحث در درس ریاضی یا درس فارسی همراه کنیم، دید همهجانبهتر و وسیعتری نسبت به مقولهی جانوران پیدا میکنیم. به این ترتیب گام مهمی در راه غنی کردن درک و دانش خود برمیداریم.
به همین ترتیب دانستیم که ارتباط عمودی میان مجموعهها یا کتابها به عمق بیشتر درک مفاهیم آنها میانجامد. مثلا در مورد همان موضوع جانوران، به ترتیب و در همان درس علوم، با شاخهها و طبقهبندی جانوران و ویژگیهای آنها آشنا میشویم و این عمق در یادگیری قدم مهمی به سوی دانش غنی ما خواهد بود.
* آیا ضروری است که هر دانشآموز با همهی گروههای پازل آشنا شود؟
– بله. ضروری است. هر دانشآموز بهتر است در هر گروه با تعدادی از کتابهای آن، بر حسب علاقه و هدف (تا حد توانمندیاش) آشنا شود.
* آیا ضروری است که هر دانشآموز همهی کتابها در همهی گروهها را بخواند؟
– نه. برای همه ضروری نیست و پیش نمیآید که همهی کتابها را بخوانند. برخی ممکن است چنین کنند اما برای همه ضروری نیست و به همان سه ویژگی علاقه و هدف و توانمندی دانشآموز بستگی دارد.
همانگونه که گفتیم پازل همچون قطاری است که مسافرانش را به سوی غنای دانش میبرد، میتوان انگار کرد که درون این قطار، قطارهای متعدد دیگری در حال حرکتند و داخل قطار اصلی و سایر قطارهای فرعی به حرکت خود ادامه دهد.
در واقع در هر گروه هر چه کتابهای بیشتری در مجموعههای متعدد هر گروه کار شود نیل به غنای بیشتر در دانش اکتسابی بیشتر میشود.
* آیا مطالعهی کتابها در هر گروه، به همان ۱۱۰ کتابی محدود میشود که در آن گروه آمده است؟
– نه. البته اولا مطالعهی ۱۱۰ کتاب در هر یک از چهارده گروه پازل، امر زیاد در دسترسی نیست و از عهدهی تعداد کمی از کودکان برمیآید. اما برای همانها و نیز دانشآموزانی که در یکی دو گروه آن ۱۱۰ کتاب بخوانند و بخواهند بیشتر بدانند راه بسته نیست. بینهایت کتاب دیگر وجود دارد که میتواند پیدا کند و بخواند.
هر کس در هر گوشهی ایران یا جهان، کتاب یا کتابهایی نوشته باشد که بتواند سیر حرکت دانشآموزان را به سوی غنای دانش بیشتر کند، در واقع این کار را برای دبستانک و تکمیل پازل آن انجام داده است و از او سپاسگزاریم و در موقع لزوم آن کتابها را معرفی و تبلیغ میکنیم. اگرچه دبستانکیها نیاز به توصیهی دیگران برای انتخاب کتاب مناسب ندارند و خود میتوانند کتابهای مورد نیازشان را بیابند.
ترتیب حرکت در داخل پازل
به طور کلی دو نوع ترتیب عام و خاص در این مورد میتوان توصیه کرد و در هر دو نوع ابتدا باید به این نگته توجه شود که این پازل برای کودکان قبل از ۱۲ سالگی (پایان ششم دبستان) است. اگر بخواهیم دقیقتر بگوییم، این پازل برای دورهی سنی منهای ۱۸ ماهگی (یعنی ۱۸ ماه قبل از تولد) تا ۱۲ سالگی است.
در ترتیب متعارف حرکت در پازل میتوان گفت که نقطهی شروع از گروه سوم است که به کودکان کمتر از ۳ سال اختصاص دارد. بعد گروههای ۱ و ۲ که برای کودکان ۳ تا ۶ سال است. گروههای ۴ تا ۱۴ نیز برای کودکان دبستانی است که خود دانش آموزان و والدینشان به خوبی درخواهند یافت که چگونه باید در این مسیر حرکت کنند.
یعنی الزامی برای نوع حرکت در داخل پازل وجود ندارد. همینطور است در مورد تعداد کتابهای مورد استفاده در هر گروه
که در هر دو مورد بستگی به سه ویژگی علاقه، هدف و توان دارد.
گروه ۹ پازل با غنای دانش
همانطور که گفته شد در هر گروه، به ترتیب که در مجموعههای آن گروه پیش میرویم دستیابی به غنای بیشتر دانش در آن موضوع را در نظر داریم.
اما گروه ۹ که با عنوان غنای دانش نامگذاری شده است در واقع جمعبندی همهی آن توجهات در موضوعهای مختلف به غنای دانش است. اما با در نظر گرفتن غنای بیشتر در هر گروه.
مثلا در مورد ریاضی، کتابهای این گروه مناسب کسانی است که میخواهند غوطهی بسیار بیشتری در دریای شیرین ریاضی بخورند.
شما بنویسید:
در هر تجربه ی دانشاندوزی وقتی از دانش سطحی به سوی دانش غنی شده پیش میرویم، چه تفاوتی در نوع نگاه ما به جهان و کاربرد دانش در زندگیمان حاصل میشود.
یک مثال عملی از تجربههای خودتان بنویسید.
عمل بدون آگاهی انسان را به هدف نمیرساند، حتی اگر صورت ظاهری عمل درست باشد. آگاهی، روح عمل است؛ چرا که عمل با نیت جان میگیرد و عمل بدون آگاهی کاری بدون نیت و یا با نیت نادرست است.خودم در اوایل استخدام در مقطع ابتدایی تمام نکات گرامری زبان انگلیسی از ذهن پاک شده بود وبه من گفتند بیا برای دانش آموزان پایه نهم تدریس زبانانگلیسی انجام بده رشته خودم اموزش ابتدایی چون به دنبال هدف بودم پس اطلاعات واگاهی خود را ارتقا دادم تا به هدف درست برسم