تقاطع یادگیری‌ها

روشی بسیار پیشرفته‌ و جالب که در شش کتاب یادگیری متقاطع برای اول تا ششم دبستان استفاده کرده‌ایم که بسیار مورد توجه قرار گرفته و تاکنون چند بار تجدید چاپ شده‌اند.

یکی از دلیل‌های موفقیت یادگیری متقاطع، در ظاهر این است که نسبت به سایر شش‌کتاب‌ها از وجه سرگرم‌کننده بودن بیشتری برخوردار است که موجب لذت بیشتر یادگیرنده هنگام کار با آن می‌شود. این نظر البته درست است اما همه‌ی ماجرا نیست.

ویژگی مهم دیگر شش‌کتاب یادگیری متقاطع، کاربرد دو منظوره‌ی آن در دو زمان مختلف یادگیری است، یکی مناسب بودن به هنگام پیش‌خوانی که ورود یادگیرنده را به مبحث موضوع یادگیری تسهیل می‌کند. یعنی در زمانی که هنوز دانش‌آموز آن درس را فرا نگرفته است، جدول‌های این کتاب (یک جدول کودکانه کلمات متقاطع برای هر مبحث) باعث می‌شود که قبل از حضور در جلسه‌ی تدریس آن مبحث، با حل یک جدول با کلمات کلیدی و چند مفهوم اصلی آن مبحث آشنا شود و درس را بهتر بفهمد.

از سوی دیگر پس از گذشت چند روز، چند هفته یا چند ماه از زمانی که درس را فراگرفته بود، حل مجدد جدول، نظم سابق را به ذهنیات او در مورد آن مبحث باز می‌گرداند. هم‌چون مجموعه‌ای از تداعی‌هایی که شبیه یک دسته‌ی گل تزیین شده باشند.

طراحی کاملا حرفه‌ای سی الی پنجاه جدول کودکانه کلمات متقاطع برای هر پایه به نحوی که هر کدام مربوط به یکی از مباحث درسی کتاب‌های مختلف باشند، امکان بسیار مناسبی برای دانش‌آموز در هر دوران است.

چرا شکل جدول‌ها یک‌نواخت است؟

یکی از کارشناسان در مورد شکل یک‌نواخت جدول‌های یادگیری متقاطع تذکر داد و پیشنهاد کرد که شکل جدول‌ها متنوع شود.

به ایشان نیز عرض کردیم، همین مورد اتفاقا یکی از ویژگی‌های مثبت بسیار مهم در این شیوه‌ی یادگیری است.

اولا طراحی جدول‌های متنوع، بسیار بسیار راحت‌تر از جدول‌های یک‌نواخت ۷×۷ برای همه‌ی پایه‌ها، همه‌ی درس‌ها و همه‌ی مباحث است. اگر قرار به تنوع بود که طراحان جدول به راحتی می‌توانستند هر جا که نیاز دارند دو تا به این ردیف و یکی به آن ستون اضافه کنند و شکل‌های غیرمنظم و حتی قشنگی ایجاد کنند. اما این سختی را بر خود هموار کردند که بسیار سخت جست‌وجو کنند که هم به فرم واحد وفادار بمانند و هم برای هر چه حرفه‌ای‌تر شدن جدول، آن را با تعداد خانه‌های سیاه کمتری طراحی کنند.

علاوه بر آن، سعی شده به طور کامل از شیوه‌های مرسوم تسهیل‌کننده‌ی طراحی جدول خودداری شود. مثلا از «پلنگ دم‌بریده!» که بشود «پلن» یا «زرافه‌ی بی‌سر!» که بشود «رافه!»

کسانی که با جدول سروکار و علاقه دارند، خیلی زود می‌توانند طراحی حرفه‌ای جدول‌ها را دریابند.

در ویرایش‌های بعدی برخی از همین جدول‌ها نیز با جدول‌های بهتر و حرفه‌ای‌تر جایگزین می‌شوند.

ثانیا: این شکل واحد که در همه جا یکی است، امکان بسیار مناسبی را برای مقایسه‌ی یادگیری مباحث با هم‌دیگر فراهم می‌کند که در یادگیری آن‌ها تاثیر فراوان دارد.

اما باز هم این‌ها همه‌ی فواید این شش‌ کتاب نیست. به گمان ما مهم‌ترین ویژگی شش‌کتاب‌های یادگیری متقاطع، همان «متقاطع» بودن یادگیری‌ها است.

به این ترتیب می‌توان فصل به فصل کتاب‌های درسی را همراه با این کتاب‌ها پیش رفت. (هم در پیش‌خوانی هر مبحث/ هم در مرور آن)

ساختار محتوایی و تقاطع یادگیری

حتما دیده‌اید که وقتی می‌خواهید شعری را به یاد آورید، یادآوری یکی دو کلمه‌ی آن چه کمک مهمی است و این کار وقتی ثمر بیشتری دارد که شما در به خاطر سپردن آن خط شعر، در ذهن خود برای آن، ساختار محتوایی ایجاد کرده باشید و آن یکی دو کلمه نیز نقش اصلی را در آن ساختار داشته باشند.

اصولا همین ساختار محتوایی است که مرز میان «به خاطر سپردن» چیزی و «حفظ کردن» آن چیز است.

این کار را در مورد چند بیت شعر امتحان کنید و ببینید که در تشکیل ساختار محتوایی، جزییات آن و جای قرار گرفتنشان چه اهمیتی دارد و چگونه این کار باعث می‌شود که شما شعر را حفظ نکنید و به خاطر بسپارید.

در تقاطع دو ساختار

از همین ویژگی برای طراحی روش «یادگیری متقاطع» سود برده‌ایم. وقتی دانش‌آموز در بخش عمودی (از بالا به پایین) روی پاسخ یک سوال فکر می‌کند اگر در قسمت افقی (از راست به چپ) سوالی را پاسخ داده باشد که یکی دو حرفش با این یکی مشترک باشد، حرف‌های نوشته شده به او در یادآوری مطلب کمک می‌کند.

در هر دو حالت، چه دانش‌آموز پس از کمی فکر کردن، پاسخ به یادش بیاید و چه پس از کمی فکر به پاسخ‌نامه‌ی انتهای کتاب مراجعه کند، پاسخ مربوطه را با دوام بیشتر و منطقی‌تری در خاطر می‌سپارد. البته شرطش این است که پیش از مراجعه به پاسخ‌نامه، روی آن مقداری فکر کرده باشد. دقیقا به همین علت است که می‌گوییم پاسخ‌نامه در چنین موردی، جزیی از متن آموزش است و با پاسخ‌نامه‌هایی که در کتاب‌های حل‌المسائلی هست (و مسائل کتاب را حل کرده) تفاوت کیفی دارد.

در آن‌جا حل مسائل کتاب باعث اختلال در فهم و یادگیری مفاهیم مبحث می‌شود اما این‌جا یادگیری، متقاطع است. پاسخ‌نامه یکی از پنج عنصر تشکیل‌دهنده‌ی این روش است که همراه با چهار عنصر دیگر یعنی جدول، شرح جدول، کتاب درسی، ذهن دانش‌آموز، به صورت مجموعه‌ای، سیستم موثری را برای یادگیری مفرح و لذت‌بخش تشکیل می‌دهند.

شما بنویسید:

دو نمونه از کارایی «تقاطع یادگیری» در امور جاری زندگی بنویسید.

 این‌که پاسخ به قسمتی از یک سوال یا مساله، باعث روشن شدن پاسخ مساله‌ی دیگری خواهد شد که به نوعی با آن در ارتباط است.