دانش متن‌خوانی (سواد خواندن)
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ارتباطی انسان‌ها در تعامل‌های اجتماعی به سواد خواندن مربوط می‌شود. مثلا در گروه‌های فعال در شبکه‌های مجازی که معمولا شاهد جر و بحث‌های فراوان میان اعضای این یا آن گروه هستیم، به سادگی قابل مشاهده است در موارد بسیار، این مباحثات ناشی از ضعف در سواد خواندن در یکی از طرفین یا هر دو طرف است.
این ضعف به سطح تحصیلان افراد نیز ربط چندانی ندارد. بسیاری هستند که دارای مدارک بالای دانشگاهی هستند و حتی در موضوع‌ها و مباحثات علمی و اجتماعی اطلاعات فراوانی دارند و خیلی از نظراتشان نیز درست است اما در سواد خواندن دچار ضعف و نقصان هستند. آن‌ها با سوادهایی هستند که سواد خواندنشان ضعیف است.
دقت کنید که سواد خواندن با روخوانی ساده متفاوت است.
سواد خواندن، از جنس درک و ارزیابی و استنتاج و تفسیر است.
مثال در مورد بزرگسالان:
یک نفر کاغذی را به نفر دوم نشان می‌دهد و می‌گوید بخوان تا چیزی بپرسم. او نیز می‌خواند. آن‌گاه نفر اول می‌پرسد: «آیا به نظر تو در این مزایده شرکت کنم؟»
گاهی نفر دوم در پاسخ می‌ماند و آن برگه (که اطلاعات مزایده بوده) را دوباره می‌گیرد و این بار با دقت و توجه بیشتر می‌خواند.
چرا او در بار اول نتوانست به سوال نفر اول پاسخ دهد؟
زیرا او در بار اول، آن برگه را به درستی نخوانده بود.
تکرار این رویه منجر به تثبیت ضعف در سواد خواندن می‌شود.
سواد خواندن یعنی وقتی متن را می‌خوانیم، همه‌ی قسمت‌های آن را درک کنیم. بتوانیم ارتباط میان قسمت‌های مختلف را کشف کنیم (استنتاج). بتوانیم هر قسمت را توضیح دهیم و احیانا معانی نهفته را آشکار کنیم (تفسیر)، این که باید بتوانیم نظر خود را در آن باره ابراز کنیم (ارزیابی) و سایر توانمندی‌هایی که با مطالعه‌ی دقیق به دست می‌آیند. به شرط آن‌که
مثال در مورد دانش‌آموزان:
یک باور غلط وجود دارد که دانش‌آموزان ایرانی در درس ریاضی ضعیف هستند. در حالی که درست‌تر آن چنین است: دانش‌آموزان در سواد خواندن ضعف دارند.
یک دانش‌آموز کلاس چهارم را در نظر بگیرید. مادرش او را به مغازه‌ی سر کوچه می‌فرستد تا سه قلم کالا بخرد و کارت عابر بانک را نیز به او می‌دهد و بعد از گفتن قیمت‌ها به او، اضافه می‌کند که در کارت فقط فلان مبلغ است و می‌توانی از بقیه‌اش برای خودت هم چیزی بخری.
اکثر دانش‌آموزانی که این‌گونه برای خرید فرستاده می‌شوند، در همان طول مسیر می‌فهمند که پس از انتخاب جنس‌ها، با بقیه‌ی پول چه چیزی می‌توانند بخرند. این کار را دقیقا با جمع زدن قیمت‌ها (در ذهن) و کم کردن آن عدد از موجودی کارت، می توانند بفهمند. معمولا هم درست عمل می‌کنند. اما اگر پس از بازگشت به خانه پدرش همان مفروضات را روی کاغذ بنویسد و به او ارائه دهد که حل کند، مدتی بر و بر نگاه می‌کند یا با کندی و به سختی شروع به حل آن می‌کند و در بسیاری مواقع به پاسخ درست نمی‌رسد.
چنین تجربه‌هایی (که قابل انجام است)، کاملا نشان می‌دهد که بیشتر دانش‌آموزانی که نمی‌توانند و در حل مساله دچار ضعف هستند، دلیل آن ضعف نه در درک ریاضی که در ضعف سواد خواندن آن‌هاست. کتاب‌های سواد خواندن می‌توانند این مشکل را حل یا به رفع آن کمک کنند.
چگونگی تولید این کتاب‌ها
در این شش کتاب، داستان‌هایی از منابع اصلی ادبیات ایرانی انتخاب شده است. برای پایه‌های اول و دوم از داستان‌های کلیله و دمنه، برای پایه‌های سوم و چهارم از کلیات سعدی و برای پایه‌های پنجم و ششم از داستان مثنوی مولانا استفاده کرده‌ایم.
روی این داستان‌ها چند مرحله کار انجام شده است. ابتدا انتخاب آن‌ها بر اساس موضوع‌های مباحث درسی در هر پایه‌ی درسی بوده است. یعنی موضوع هر داستان به نحوی با مبحث مورد نظر ارتباط دارد.
سپس داستان‌ها را ویرایش تطبیقی کرده‌ایم. یعنی برای بازنویسی آن از واژه‌ها و تعابیری بهره برده‌ایم که در کتاب‌های درسی آن پایه‌ی درسی (یا پایه‌های قبل) آمده است و برای خواندن آن‌ها مشکلی ندارد.
در مرحله‌ی بعد داستان‌ها بر اساس حیطه‌های شناختی بلوم لایه‌بندی می‌شوند و در آخرین مرحله چند سوال درباره‌ی این داستان از دانش‌آموز پرسیده می‌شود. این سوال‌ها به نحوی طراحی شده‌اند که هر کدام از آن‌ها یکی از حیطه‌های بلوم (درک، استنتاج، تفسیر و ارزیابی) را پوشش می‌دهند. به سایر حیطه‌های شناختی در این مرحله کاری نداریم.
روشی که برای ارتقای سواد خواندن دانش‌آموزان و افزایش دانش متن‌خوانی آنان به کار برده‌ایم، همان روشی است که هر پنج سال یک بار بر مبنای آن آزمون پرلز از دانش‌آموزان چهارم دبستان در سراسر جهان به عمل می‌آید.
متاسفانه در آزمون‌های گذشته، دانش‌آموزان ایران از نظر سواد خواندن رتبه‌ی مناسبی نیاورده‌اند. امیدواریم در آینده چنین نباشد.
نحوه‌ی کار با این کتاب‌ها
زمان‌بندی کار با این کتاب‌ها باید مطابق با پیشرفت تدریس هر کتاب باشد. مثلا هنگامی که فصل سوم کتاب درسی علوم آموزش داده می‌شود، باید داستانی کار شود که به آن مبحث ااختصاص داده شده است.
دانش‌آموز باید آن داستان را به دقت بخواند و سپس به سوال‌هایی که در بخش دوم آمده است به طور کتبی پاسخ دهد.
اگر این کار در کلاس انجام می‌شود بهتر است شما فقط به سوال‌هایی پاسخ دهید که در مورد معانی این یا آن کلمه است. به سوالات محتوایی درباره‌ی متن داستان پاسخ ندهید و به او توصیه کنید که خودش سعی کند به برداشتی برسد (که ممکن است منحصر به خودش باشد). اما پس از تکمیل سوال‌ها توسط دانش‌آموزان، چنان‌چه هر کدامشان سوالی داشت به هر ترتیبی که صلاح می‌دانید پاسخ دهید. اما بهتر است پاسخ به هر کس فقط به خود او و به سوال او باشد.
دقت کنید و این امر بسیار مهم است که به هیچ وجه این داستان‌ها با صدای بلند و برای بقیه خوانده نشود و هر کس خودش باید داستان را بخواند. حتی بعد از پاسخ به سوال‌ها نیز این کار را نکنید. چون برخی از دانش‌آموزان ممکن است بخواهند دوباره آن داستان را بخوانند.
بعد از آن‌که بچه‌ها سوال‌ها را پاسخ دادند، شما که در طول این کار در میان بچه‌ها چرخیده و پاسخ‌ها را دیده‌اید، یکی یکی و خیلی سریع دفترچه‌هایشان را بگیرید و از هر کدام یک پاسخ را بخوانید (یا بگویید خودش بخواند). دقت کنید که فقط پاسخ‌هایی را انتخاب کنید که از نظر شما پاسخ‌های خوبی هستند و می‌توانید با حرارت واقعی (نه ظاهری) او را تشویق کنید.
دقت کنید که هدف از خواندن این متن‌ها، پیام‌های اخلاقی و محتوایی
آن‌ها نیست (اگر هر کسی پیامی هم گرفت، گرفته است) فقط و فقط منظور این است که دانش‌آموز سعی کند که حرف نویسنده را بفهمد.
دقت کنید که اصلا نباید در مواردی که کسی، حرف نویسنده را درست نفهمیده، او را مستقیما تصحیح کنیم. اگر خواستید می‌توانید در هنگام پاسخ دیگر به شخص دیگر به طور غیرمستقیم اشاره کنید ولی بهتر است بگذارید هر کس برداشت خود را داشته باشد. در درجه‌ی اول این فرض را در نظر بگیرید که ممکن است خود شما اشتباه کرده باشید و آن دانش‌آموز بهتر قضیه را گرفته باشد. هر یک از سوال‌ها برای این است که شما بفهمید که هر کس در کدام مرحله اشکال دارد
اما این نتایج فقط برای شماست و نباید سعی کنید مستقیما اشکال هر کس را رفع کنید. این کار را بعدا و با ارائه‌ی متن‌های دیگر و با توصیه‌ی مطالعه‌ی هر چه بیشتر (به او) انجام دهید.
از مطالب سواد خواندن هم به عنوان پیش‌خوانی برای مبحث درسی (قبل از شروع تدریس) و هم به عنوان همراه تدریس می‌توانید استفاده کنید.
شما بنویسید:
آیا دانش‌آموزان ایران در درک ریاضی ضعیف هستند؟ چرا؟
دفتر مرکزی: 02188801371
info@dabestanak.com
با سلام و خسته نباشید خدمت شما دست اندرکاران محترم
پیامبر عزیز ما ، حضرت محمد «ص» می فرمایند : به آن که از شما پایین تر است، نگاه کنید و به آن که از شما بالاتر است، نگاه نکنید؛ زیرا این گونه قدر نعمت های خود را بیش تر میفهمی .
سوال : ما انسان ها باید به چه روشی زندگی کنیم ؟!
باید به افرادی که از ما بالاتر هستند و بیش تر از ما خرج می کنند و یا اسراف می کنند ، نگاه نکنیم و مثل آن ها نباشیم ، زیرا خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد .